Sve do danas, lik i delo Nikole Petrovića ostaju zanimljivi po načinu vladanja, političkoj filozofiji, usponima i padovima, rodbinskim vezama sa evropskim dvorovima, velikim vojnim pobedama, izbeglištvu posle bolnog pada Lovćena…
Ko je bio Kralj Nikola?
Kralj Nikola bio je sedmi i, ispostavilo se, poslednji vladar Crne Gore iz dinastije Petrović čiji preci su, dobro je znano, iz Bosne došli pod planinu Njegoš između Nikšića i Bileće, po kojoj su svom prezimenu dodali nastavak, a kasnije se naselili između Cetinja i Kotora u mestu koje se danas naziva Njeguši. Kao knjaz, kasnije kralj, suočio se sa nerazvijenošću malene države, siromaštvom, zabludama i konzervativnom svešću plemena, čije ujedinjenje sa „starom Crnom Gorom” se desilo upravo za njegovog „mandata”.
Niko ne osporava jedno:
Knjaz Nikola je uveo siromašnu Crnu Goru u društvo svetskih naroda, doneo joj modernizaciju i konačno, na Berlinskom kongresu 1878. godine, i formalno priznanje nezavisnosti. Za poluvekovne vladavine kralja Nikole, Crna Gora je, među prvima u Evropi, dobila telegraf, radio-stanicu i malu električnu centralu, uveden je automobilski poštanski saobraćaj, započeta izgradnja luka u Baru i Ulcinju. Skadarskim jezerom počeli su da saobraćaju parabrodi, izgrađeno je 465 kilometara kolskih puteva i 26 mostova, uvedeni su monopoli duvana i soli, cvetalo štamparstvo i formirani prvi „privredni subjekti”, poput Vojnotehničkog zavoda za izradu fišeka i Oružnice za izradu i opravku pušaka.
Kulturni period za vreme njegove vladavine
Uporedo sa ekonomskim, krenuo je i kulturni preporod. Kada je 1860. Nikola Petrović preuzeo dužnost vladara, broj škola mogao je stati na jednu šaku, a u vreme kada je proglašen za kralja 1910. godine Crna Gora je imala 136 osnovnih škola sa 198 nastavnika i učitelja i 12.000 učenika! Otvorene su, u međuvremenu, i Bogoslovsko-učiteljska škola, niža i viša realna gimnazija na Cetinju, Poljoprivredna škola u Danilovgradu. Otvarana su pozorišta i biblioteke, formirani državni muzej i arhiv, a Cetinje je postalo kulturni centar okupljanja znamenitih umetnika sa slovenskog juga. Supruga kralja Nikole, Milena, bila je kćerka Petra Vukotića, vojvode od Čeva i cele Katunske nahije. Obećala se Nikoli sa 13 godina i 1860, dok je njen budući muž bio još na školovanju u Parizu, dovedena je u kuću Petrovića. Od 1864. do 1889. Milena i Nikola dobili su dvanaestoro dece: Zorku (kasnije Karađorđević), Milicu (Nikolajevna), Anastasiju (Nikolajevna), Maricu, Danila, Jelenu (kasnije kraljica Italije, Savojska), Anu (knjaginju od Batenberga), Sofiju, Mirka, Kseniju, Vjeru i Petra.
